Στοχευμένη θεραπεία και βιοδείκτες

Μια στοχευμένη θεραπεία είναι μια θεραπεία έναντι ενός συγκεκριμένου υποδοχέα – στόχου στην επιφάνεια του καρκινικού κυττάρου με σκοπό να καταστρέψει το καρκινικό κύτταρο. Επειδή αυτοί οι στόχοι βρίσκονται μόνο στα καρκινικά κύτταρα η θεραπεία είναι πολύ εκλεκτική, κάτι που δεν συμβαίνει για παράδειγμα με τη χημειοθεραπεία στην οποία καταστρέφονται και φυσιολογικά του σώματος κύτταρα.

Το σώμα μας μπορεί και ρυθμίζει τις λειτουργίες του μέσω ειδικών πρωτεινών, των ορμονών. Ετσι για παράδειγμα ο θυρεοειδής αδένας μας εκκρίνει τις ορμόνες του που ρυθμίζουν μια σειρά από λειτουργίες του οργανισμού. Η ωοθήκη παράγει τα οιστρογόνα και την προγεστερόνη που δρουν στη μήτρα και το μαστό και την προετοιμάζουν για την πιθανή εγκυμοσύνη. Όλες αυτές οι λειτουργίες γίνονται μέσω ειδικών υποδοχέων που υπάρχουν στην επιφάνεια των κυττάρων στόχων.

Τα φυσιολογικά κύτταρα έχουν ένα βιβλίο με έναν κώδικα που ακολουθούν. Το βιβλίο αυτό είναι τα γονίδια ή το DNA μας. Το βιβλίο αυτό, μαζί με χιλιάδες άλλες λειτουργίες, λέει στα κύτταρα να δημιουργήσουν αυτούς τους ειδικούς υποδοχείς στην επιφάνειά τους, και μέσω αυτών των υποδοχέων να περάσουν τα μηνύματά των ορμονών εντός του κυττάρου. Αν αυτό το βιβλίο καταστραφεί ή αν χαθεί μια σελίδα του τότε το φυσιολογικό κύτταρο μετατρέπεται με την πάροδο του χρόνου σε καρκινικό και η καρκινογένεση ξεκινάει. Αυτό σημαίνει πως τα συγκεκριμένα μεταλλαγμένα (καρκινικά) κύτταρα παύουν να υπακούν σε συγκεκριμένουν κανόνες ανάπτυξης και πολλαπλασιασμού τους και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, διηθούν τα γύρω φυσιολογικά κύτταρα και μεταφέρονται με την κυκλοφορία σε άλλα σημεία όπου και εγκαθίστανται (μετάσταση).

Στο μαστό, ένα κύτταρο που έχει χάσει τον έλεγχο και πολλαπλασιάζεται συνεχώς συνήθως έχει στην επιφάνειά του και έναν παθολογικά μεγάλο αριθμό υποδοχέων οιστρογόνων και προγεστερόνης μέσω των οποίων και πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα. Να θυμίσουμε πως τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη έχουν αυξητικές (θρεπτικές) ιδιότητες στο φυσιολογικό κύτταρο του μαστού. Και το καρκινικό κύτταρο όσο περισσότερους τέτοιους υποδοχείς έχει τόσο πιο γρήγορα πολλαπλασιάζεται. Έχει βρεθεί πως τα περισσότερα καρκινικά κύτταρα, οι περισσότεροι όγκοι του μαστού, έχουν τέτοιους υποδοχείς στην επιφάνειά τους. Αν μπορούμε αυτούς τους υποδοχείς να τους μπλοκάρουμε με κάποιον τρόπο, τότε μπορούμε να εμποδίσουμε τα συγκεκριμένα κύτταρα από το να πολλαπλασιάζονται συνεχώς. Έχουμε αυτή τη δυνατότητα μέσω των φαρμάκων ταμοξιφαίνη, αναστροζόλη και λετροζόλη, φάρμακα δηλαδή που μειώνουν αποτελεσματικά τα επίπεδα των κυκλοφορούντων οιστρογόνων και έτσι μειώνουν τη δράση των καρκινικών κυττάρων που χρειάζονται αυτές τις ορμόνες για να πολλαπλασιαστούν.

Ένας άλλος βιοδείκτης ειναι ο υποδοχέας HER 2, ένα μονοπάτι μέσω του οποίου πολλαπλασιάζονται αρκετοί όγκοι του μαστού. Όταν αυτός ο υποδοχέας ενεργοποιηθεί τότε το κύτταρο ξέρει πως πρέπει να πολλαπλασιαστεί. Αυτό σε φυσιολογικές συνθήκες δεν δημιουργεί πρόβλημα γιατί το κύτταρο ξέρει πότε να σταματήσει να πολλαπλασιάζεται. Αν όμως εξαιτίας μιας βλάβης στο DNA (μετάλλαξη) το κύτταρο χάσει τον έλεγχο και αρχίσει και παράγει χιλιάδες αντίτυπα υποδοχέων HER 2 στην επιφάνειά του, τότε ξεκινά η καρκινογένεση. Οι όγκοι που εκφράζουν υποδοχείς HER 2 (που διαθέτουν δηλαδή τέτοιους υποδοχείς στην επιφάνειά τους) είναι περίπου 20% του συνόλου των όγκων μαστού και θεωρούνται επιθετικές κακοήθειες. Σήμερα διαθέτουμε ειδικά anti – HER 2 φάρμακα, μονοκλωνικά αντισώματα δηλαδή έναντι του συγκεκριμένου υποδοχέα. Αυτά τα φάρμακα μπλοκάρουν τον HER 2 υποδοχέα και έτσι το καρκινικό κύτταρο σταματά να πολλαπλασιάζεται και πεθαίνει. Τα φάρμακα αυτά είναι στην παρούσα φάση δύο, το trastuzumab (Herceptin)και το pertuzumab (Perjeta) και έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια (ειδικά το Herceptin που υπάρχει πιο πολλά χρόνια στο εμπόριο) την πορεία αυτής της επιθετικής μορφής καρκίνου του μαστού και έχουν βελτιώσει την επιβίωση αυτών των ασθενών.